Sau hai kỳ Thế vận hội liên tiếp không giành được huy chương, ngành thể thao Việt Nam cần thực hiện những cải cách sâu rộng. Các biện pháp bao gồm huy động nguồn lực đầu tư cho cơ sở vật chất và trang thiết bị, thiết lập cơ chế và chính sách phù hợp, đồng thời đào tạo và phát triển vận động viên xuất sắc theo hướng tập trung và chiến lược.
Thách thức về nguồn lực
Việc đào tạo vận động viên xuất sắc tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Số lượng tài năng trẻ còn hạn chế, với ít vận động viên đủ khả năng cạnh tranh huy chương ở cấp độ Olympic hoặc ASIAD. Ngay cả các vận động viên hàng đầu cũng khó duy trì phong độ ổn định. Trình độ của huấn luyện viên trong nước đạt tiêu chuẩn châu lục hoặc thế giới còn rất thấp, trong khi cơ sở vật chất tại các trung tâm huấn luyện thể thao quốc gia chưa đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Khó khăn về tài chính
Một trong những thách thức lớn nhất trong việc chuẩn bị cho ASIAD là vấn đề kinh phí, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của quá trình huấn luyện. Chẳng hạn, trong môn bắn cung, vận động viên thường thiếu trang thiết bị cần thiết. Một cung thủ hàng đầu từ Thái Lan hoặc Hàn Quốc thường sử dụng 400–500 mũi tên mỗi ngày, trong khi các vận động viên chủ chốt của Việt Nam chỉ sử dụng khoảng 200–300 mũi tên mỗi ngày.
Đối với môn đấu kiếm, các vận động viên Việt Nam không có đủ kiếm đạt tiêu chuẩn để luyện tập. Tình trạng thiếu kiếm tập đã kéo dài nhiều năm đối với cả đội tuyển trẻ và đội tuyển quốc gia. Đội tuyển bắn súng quốc gia thường xuyên thiếu kinh phí, dẫn đến việc phải “tập khô” mà không có đạn. Ngân sách hàng năm cho môn bắn súng, bao gồm cả huấn luyện và thi đấu quốc tế, chỉ khoảng 3,3 tỷ VND (khoảng 150.000 USD), trong khi nhu cầu thực tế lên tới 10–12 tỷ VND (khoảng 500.000 USD).
Vai trò của chuyên gia nước ngoài
Việc thuê chuyên gia nước ngoài đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển vận động viên. Tuy nhiên, với nhu cầu từ 35–40 chuyên gia và mức lương hàng tháng từ 6.000–8.000 USD mỗi người, nguồn lực hiện tại vẫn chưa đáp ứng được. Các chuyên gia đẳng cấp thế giới trong các môn bắn súng và bắn cung Olympic thậm chí yêu cầu mức lương cao hơn.
Hỗ trợ dinh dưỡng và chế độ đãi ngộ
Về dinh dưỡng, các huấn luyện viên và vận động viên hiện tuân theo Thông tư số 86/2020/TT-BTC của Bộ Tài chính. Những người thuộc đội tuyển quốc gia có tiềm năng giành huy chương tại ASIAD hoặc Thế vận hội trẻ, cũng như các vận động viên Paralympic, được nhận trợ cấp dinh dưỡng hàng ngày là 640.000 VND (24,84 USD) mỗi người. Mức hỗ trợ này không đáp ứng được nhu cầu hiện tại hoặc giá cả thị trường. Chế độ đãi ngộ dành cho những người giành huy chương Olympic và ASIAD cũng không còn phù hợp với tiêu chuẩn hiện nay.
Bài học từ quốc tế
Các mô hình đào tạo vận động viên xuất sắc trên thế giới mang lại nhiều bài học quý giá. Tại Mỹ, đầu tư thể thao dựa trên nền tảng thể thao học đường, kết hợp tài trợ từ doanh nghiệp và công nghệ huấn luyện tiên tiến. Tại Hàn Quốc, chính phủ kết hợp nguồn lực quốc gia với sự hỗ trợ từ các tập đoàn lớn để tập trung vào các môn như bắn cung, taekwondo và đua xe đạp lòng chảo. Trung Quốc chú trọng đào tạo sớm cho các vận động viên tiềm năng giành huy chương ở các môn như cử tạ, bắn súng, nhảy cầu, bóng bàn và cầu lông, bắt đầu từ độ tuổi 6–10.
Hướng đi cho Việt Nam
Hiện nay, đầu tư vào vận động viên xuất sắc tại Việt Nam gần như hoàn toàn dựa vào ngân sách nhà nước. Ngành thể thao vẫn đang chờ đợi sự hỗ trợ lớn hơn nhưng cần nhanh chóng có quyền tự chủ trong việc phân bổ đầu tư vào nhóm vận động viên tiềm năng thay vì dàn trải nguồn lực. Theo quy định của Bộ Tài chính, ngành thể thao chi hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm nhưng không thể dành riêng 10 tỷ VND (388.120 USD) cho môn bắn súng vì ngân sách phải chia đều cho nhiều môn khác nhau.
Các chuyên gia ước tính Việt Nam chỉ có khoảng 10 vận động viên đủ khả năng tranh huy chương Olympic, chủ yếu ở môn bắn súng và bắn cung. Đây là những hy vọng lớn nhất của đất nước tại Thế vận hội 2028 sắp tới cũng như ASIAD 2026.
Thách thức cấp bách hiện nay là đảm bảo nguồn tài chính bổ sung và thực hiện cải cách để ngành thể thao có thể tập trung đầu tư vào một nhóm nhỏ vận động viên tài năng thay vì phân tán nguồn lực. Việc triển khai chương trình phát triển trọng điểm cho các môn thể thao chủ chốt nhằm chuẩn bị cho Olympic và ASIAD giai đoạn 2026–2046 sẽ cần sự hỗ trợ lâu dài và tập trung cao độ.
