Cuộc thi Nghiên cứu Khoa học và Công nghệ Quốc gia: Sân chơi sáng tạo dành cho học sinh Việt Nam

Đa dạng lĩnh vực nghiên cứu

Các dự án trải rộng trên 22 lĩnh vực như khoa học động vật, hóa sinh, khoa học y sinh và sức khỏe, khoa học xã hội và hành vi, hóa học, khoa học trái đất và môi trường, toán học, vi sinh vật, vật lý và thiên văn, khoa học thực vật, robot và máy móc thông minh, phần mềm hệ thống.

Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Hà, Trưởng Ban Giám khảo kiêm Phó Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo), nhận xét rằng các chủ đề nghiên cứu năm nay phong phú và đa dạng, phản ánh sự sáng tạo cũng như tinh thần ham học hỏi của các em.

Trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và công nghệ, nhiều dự án về hóa học, hóa sinh, vật lý và thiên văn tập trung vào vật liệu tiên tiến, năng lượng tái tạo, cảm biến sinh học, và tối ưu hóa quy trình hóa học. Một số dự án còn ứng dụng công nghệ nano để cải thiện hiệu suất xúc tác và phát triển vật liệu thân thiện với môi trường.

Ở lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ thông tin, nhiều dự án nghiên cứu về robot, hệ thống nhúng và phần mềm hệ thống đã bắt kịp xu hướng chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI), thị giác máy tính, và Internet vạn vật (IoT). Các nghiên cứu tập trung vào tối ưu hóa thuật toán xử lý dữ liệu, phát triển mô hình AI có khả năng học tập theo thời gian thực và thiết kế hệ thống tự động thông minh phục vụ công nghiệp cũng như đời sống hàng ngày.

Trong khi đó, các dự án thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và hành vi phản ánh mối quan tâm của các em đối với các vấn đề môi trường, biến đổi khí hậu, cùng tác động của công nghệ lên đời sống thường nhật.

Sáng tạo từ thực tiễn

Một trong những dự án nổi bật giành giải Nhất tại cuộc thi là “Vật liệu oxi hóa lithium vanadi hiệu suất cao dùng trong xử lý môi trường” của hai bạn Đỗ Hà Phương và Nguyễn Đức Thái đến từ Trường THPT Việt Đức (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Dự án không chỉ gây ấn tượng bởi tính ứng dụng thực tiễn mà còn thể hiện sự sáng tạo cùng tinh thần nghiên cứu nghiêm túc của hai bạn.

Đại diện nhóm nghiên cứu Đỗ Hà Phương chia sẻ: “Khi biết dự án của mình đạt giải Nhất, chúng tôi vô cùng hạnh phúc. Khoảnh khắc đó không chỉ là niềm vui mà còn là minh chứng cho chín tháng nỗ lực không ngừng nghỉ.” Điểm mạnh lớn nhất của dự án nằm ở khả năng giải quyết đồng thời hai vấn đề lớn: ô nhiễm nước và ô nhiễm rác thải từ pin đã qua sử dụng.

Nhóm nghiên cứu nhận thấy nhu cầu sử dụng pin lithium ngày càng tăng nhưng việc tái chế chúng tại Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn và tốn kém. Từ đó, nhóm đã phát triển giải pháp tái chế lithium từ pin thải để giảm tác động môi trường đồng thời mở ra hướng đi mới trong công nghệ xử lý rác thải. Ngoài ra, nhóm cũng rất quan tâm đến vấn đề ô nhiễm nước do nước thải nhuộm từ các làng nghề truyền thống.

Qua phân tích tình huống thực tế và thu thập thông tin, nhóm nhận thấy loại nước thải này ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn nước địa phương. “Điều này đã thôi thúc chúng tôi sử dụng lithium tái chế để tạo ra một loại vật liệu mới có khả năng xử lý nước thải nhuộm bị ô nhiễm. Chúng tôi hy vọng rằng nghiên cứu này sẽ được áp dụng vào thực tế để giải quyết các vấn đề môi trường cấp bách,” Phương chia sẻ.

Phát triển toàn diện qua sân chơi khoa học

Hiệu trưởng Trường THPT Việt Đức Nguyễn Bội Quỳnh nhấn mạnh rằng tham gia cuộc thi không chỉ là cơ hội để các em thể hiện niềm đam mê mà còn giúp phát triển năng lực cá nhân và vận dụng kiến thức đã được trang bị.

Cuộc thi đòi hỏi bộ kỹ năng toàn diện không chỉ trong lĩnh vực khoa học công nghệ mà còn ở khả năng sử dụng tiếng Anh khi nghiên cứu tài liệu cũng như trình bày kết quả. Thông qua cuộc thi này, các em có thể mở rộng hiểu biết khoa học, rèn luyện tư duy phản biện đồng thời nâng cao khả năng ngôn ngữ để tiếp cận kho tàng tri thức toàn cầu.

Trên thực tế, nhiều học sinh khi bước vào cấp ba thường ít quan tâm đến khoa học tự nhiên mà chú trọng hơn vào khoa học xã hội. Nhà trường nhận thấy rằng nếu không khuyến khích cân bằng giữa hai lĩnh vực này thì các em có thể thiếu nền tảng khoa học vững chắc dẫn đến khó khăn trong định hướng nghề nghiệp sau này. Để thúc đẩy sự phát triển bền vững cũng như khơi dậy niềm yêu thích đối với khoa học tự nhiên, nhà trường đã thành lập câu lạc bộ STEM đồng thời tổ chức nhiều cuộc thi chuyên môn cùng các nền tảng giáo dục hấp dẫn.

Ngoài ra, các em còn có thể tham gia câu lạc bộ tại các trường đại học hoặc tổ chức giáo dục để trải nghiệm nghiên cứu thực tế. Với niềm đam mê khám phá cùng sự hỗ trợ từ nhà trường, các em luôn nhận được sự hướng dẫn tận tình từ thầy cô.

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng cho biết những năm gần đây phong trào nghiên cứu khoa học kỹ thuật cùng giáo dục STEM đang ngày càng mở rộng với những thành tựu đáng ghi nhận phù hợp với đổi mới giáo dục toàn diện của quốc gia.

Ông bày tỏ hy vọng rằng số lượng dự án tham gia cuộc thi sẽ tăng lên trong năm học 2025–2026 với chất lượng cao hơn cùng sự nhiệt huyết sáng tạo mạnh mẽ hơn từ phía các em. Các chuyên gia giáo dục tin rằng cuộc thi không chỉ là sân chơi hấp dẫn mà còn là động lực thúc đẩy phương pháp giáo dục chủ động sáng tạo phù hợp với Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.